Absoluut of relatief

Absoluut of relatief: meten met verschillende maten

Henk en Fred zijn voetballers. In een wedstrijd schiet Henk zes keer op het doel. Hij maakt drie doelpunten. Fred heeft betere kansen en kan twaalf keer op het doel schieten. Daarvan schiet hij er liefst vijf raak. Maar wie van beide is er nu een betere voetballer? Als je alleen kijkt naar het scorebord wint Fred die wedstrijd met 5-3. De uitslag van elke voetbalwedstrijd is een absolute waarde. Het team dat de meeste doelpunten maakt, gaat er met de winst vandoor. Zo zijn de regels!

Maar je zou er ook op een andere manier naar kunnen kijken. Henk heeft de helft van zijn schoten op het doel raak geschoten. Fred heeft weliswaar vijf doelpunten gemaakt, maar er ook zeven gemist. Relatief gezien heeft Henk het dus beter gedaan, maar heeft hij toch verloren. Veel supporters zijn geneigd om alleen naar de absolute score te kijken en daarom Fred beter te vinden. Henk heeft echter 'naar verhouding' meer punten gehaald. Maar daarmee zijn we er nog niet. Er spelen nog veel meer factoren mee. Voetbal speel je immers niet in je eentje.

Misschien heeft Fred meer kansen om te schieten gehad vanwege het samenspel. Misschien is Fred een spits en Henk een middenvelder. En een spits is niet per definitie beter dan een middenvelder omdat hij meer kans heeft om te scoren. Het gaat tenslotte zelfs niet om de vraag wie er beter is, maar om hoe ze op elkaar inspelen. Het draait om het gehele team. Een goed samenwerkend team heeft de beste kans op winnen. Het kan best zijn dat Fred, die vijf keer scoort, beter is dan Henk, die vijftig procent rendement heeft van zijn schoten. Wellicht speelt Fred beter samen, ziet hij de ruimtes en maakt hij meer loopacties. En daardoor krijgt Henk betere kansen. Ze kunnen niet zonder elkaar! Het gaat dus niet alleen om individuele scores, maar ook om verhoudingen ten opzichte van het geheel. Voor een compleet beeld is het zinnig om te meten met verschillende maten. Dit zelfde geldt ook op het werk.

Absoluut of relatief

In ons dagelijks leven en in ons werk hebben we te maken met absolute en relatieve waardes. Soms heeft het één meer betekenis en dan weer het ander. Het maakt verschil vanuit welke positie en met welk perspectief je het benadrukt. Je kunt er uiteenlopende boodschappen mee communiceren. Absolute cijfers zijn soms bepalend, maar zeggen niet alles. Relativeren daarentegen, betekent dat je iets bekijkt in verhouding tot iets anders. Dat betekent dat we steeds vergelijken. We vergelijken onze resultaten met die op eerdere momenten. We vergelijken bepaalde omstandigheden met andere situaties. We vergelijken het functioneren van onszelf met dat van collega's. We vergelijken het beleid van verschillende landen met elkaar en we vergelijken de sterfte aan een ziekte met dat bij andere ziektes en ook met overige doodsoorzaken zoals verkeersongelukken. Het absolute aantal wordt uitgedrukt in een concreet getal (bijvoorbeeld het totale aantal coronadoden in Nederland). De relatieve waarde word vaak uitgedrukt in een percentage (bijvoorbeeld het aantal coronadoden in Nederland per miljoen inwoners). Absoluut of relatief geeft je soms een totaal ander beeld.

Absoluut of relatief uitgedrukt

Het is altijd goed om te kijken naar zowel het absolute als het relatieve. In de media wordt vaak een eenzijdig beeld geschetst door slechts een van beiden te belichten. Op deze website vond ik een paar sprekende leuke voorbeelden. Stel bijvoorbeeld, dat een krant kopt: '80% van alle in ons land verblijvende Eskimo's is ziek'. Een zeer hoog relatief aantal. Toch kan de ernst nog wel meevallen: er verblijven precies vijf Eskimo's in het land, waarvan er vier een verkoudheid hebben opgelopen. Weinig aan de hand dus. Even verder lezen we in dezelfde krant: 'miljoenen teken in duinterrein drager van de ziekte van Lyme'. Ook dit bericht is nietszeggend. Hoeveel kans bestaat er door een tekenbeet besmet te raken? Dan moet je weten welk percentage van alle teken drager is.

Kijk naar het geheel

Absolute cijfers zijn zeer geliefd. Je kunt er gemakkelijk iets concreet mee maken. Zo worden medewerkers vaak beoordeeld op hun feitelijke prestaties. Die zijn aantoonbaar: je hebt dan de voorbeelden bij de hand. Het is makkelijker om de prestatie van een medewerker te beschrijven in meetbare termen zoals het aantal voltooide opdrachten en de behaalde omzet, dan een oordeel uit te spreken over vagere termen zoals collegialiteit, flexibiliteit of inzet. Soms is het zoeken naar concrete voorbeelden. De ervaring leert dan dat vaak het meest opvallende wordt besproken zoals een voorval dat zich recent heeft afgespeeld. Toch is het goed om te kijken naar het geheel. Zo kun je een voetballer beoordelen op het aantal doelpunten dat hij maakt, maar dat heeft ook te maken met het aantal goed aangespeelde ballen. In een team lijkt het soms dat één medewerker meer of beter werk verricht dan een ander, maar ook dat kan te maken hebben met het samenspel. Bij een beoordeling zou het dus goed zijn om niet alleen te kijken naar individuele prestaties, maar ook te kijken naar het relatieve aspect. Hoe functioneert de medewerker als een radertje in de complete machine.

Synergetische relaties

In elk team van mensen die samenwerken of die een relatie met elkaar hebben, bestaan relatieve verhoudingen. Daarbij draagt een ieder bij aan een vorm van synergie. Synergie is wat we zien wanneer het geheel meer is dan de som der delen. Door de manier waarop mensen samenwerken of elkaar aanvullen biedt het resultaat telkens net iets extra's. Er kan sprake zijn van synergie bij de uitvoering van een toneelstuk waarna er een daverend staand applaus volgt, dat verschilt van de manier waarop dit normaal plaatsvindt. Synergie wordt ook getoond door een voetbalploeg die niet alleen wint, maar bovendien de indruk geeft niet te kunnen verliezen. Het kan er zijn tijdens een feestje waar iedereen zich werkelijk vermaakt met elkaar, waardoor het nét iets extra's heeft. Het geheel blijkt een extra dimensie, een rijkheid, te bevatten die de som der delen niet kent.

Een fleurig veldboeket

Je zou je sportteam of het team op je werk kunnen zien als een veldboeket. Elke bloem heeft andere eigenschappen, uitstraling en karakter. Er zijn bloemen die wat feller uitstralen dan de andere, maar de kleuren vullen elkaar perfect aan in de gehele schakering. Sommige bloemen hebben een slappere steel, maar worden overeind gehouden door de stengels van andere. Er kan ook best wel eens een distel tussen zitten, maar diens stekeligheden worden wat afgeschermd door het groen eromheen. Elke bloem heeft zijn unieke kwaliteiten en eigenaardigheden. Iedere bloem is misschien niet even bekoorlijk, maar draagt wel bij aan de pracht van het boeket als geheel. Hier zien we het voorbeeld van een prachtig samenspel van verscheidene elementen die samen bijdragen aan een groter totaal.

Iedere persoon heeft zijn of haar kwaliteiten en eigenaardigheden. Binnen een team kan dat soms botsingen geven, maar ook leiden tot verrassende uitkomsten. Hiervoor is het belangrijk om niet alleen te kijken naar concrete (absolute) oplossingen, maar ook naar de relatieve verhoudingen in het team. In mijn boek Doe niet zo moeilijk, de kunst van het relativeren vertel ik hoe je de verschillen tussen mensen kunt benutten door er op een andere manier naar te kijken. Ik beschrijf de techniek van het mentaliseren. Daarbij gaat het erom dat je je kunt verplaatsen in de gedachten van anderen zonder je eigen positie op te geven. Je leert dus te denken vanuit een dubbel perspectief.

tekst: Frank van Marwijk
© Bodycom Lichaamscommunicatie