Morgen weer een dag

Kijk eens naar de volgende afbeelding. Wat denk je dat dit is?

Misschien antwoord je meteen dat dit een cirkel is. En dan ben je niet de enige die dat vindt. Toch klopt dat niet. Al je nog eens kijkt zie je dat er een stukje ontbreekt. Het is dus helemaal geen cirkel. Toch zien we dat er wel in. Dat heeft ermee te maken dat we de neiging hebben om dingen compleet te maken. Dit is onder andere uitgebreid onderzocht in de gestaltpsychologie. Het kloppend maken van gehelen door informatie aan te vullen helpt ons om de realiteit die we waarnemen te begrijpen. Maar veel van de conclusies die we daarbij trekken kloppen gewoon niet.

Zo 'hoort' het te zijn

Kijk nog eens naar de "cirkel" hierboven. Ik zei dat er een stukje ontbrak, maar is dat wel zo? Dat is alleen zo als je er nog steeds van uitgaat dat het een cirkel zou moeten zijn. Maar het is dus helemaal geen cirkel. Het is een gebogen lijn. En vanuit dat oogpunt gezien ontbreekt er helemaal niets. Het is gewoon een gebogen lijn, met een begin en een eind. En toch... telkens als je er naar kijkt, blijf je toch een cirkel zien. We zien een geheel omdat we denken dat we dat 'horen' te zien. We zien zelfs dingen die er niet zijn.

Hoeveel driehoeken zie je bijvoorbeeld in de afbeelding hieronder:

Het juiste antwoord is: geen enkele. Er staan geen driehoeken op de tekening. Maar die zijn we wel geneigd te zien. We creéren zelfs lijnen in ons hoofd die er helemaal niet zijn. We maken dus opnieuw af in ons hoofd wat we verwachten. Op zich is dat een handige eigenschap. Door te anticiperen kunnen we informatie aanvullen die we niet hebben. Daardoor lukt het bijvoorbeeld om halverwege in een gesprek te vallen, en toch te snappen waar het over gaat. We vullen de ontbrekende stukken aan. Maar let op: hier kunnen we het wel eens mis hebben.

Nou gaat het in het leven niet zozeer om het waarnemen van lijnen, driehoeken en cirkels. Maar wel om andere illusies: misvattingen over de werkelijkheid. We zien het soms verkeerd omdat we onjuiste conclusies trekken. Daardoor kunnen we ons overmatig opwinden over alles wat er gebeurt, kunnen we enorm teleurgesteld zijn over wat er in onsze beleving "mis" is gedaan of maken we ons ernstige zorgen over wat er misschien komen gaat. Dit zijn emoties die er vervolgens voor zorgen dat we geïrriteerd, dramatisch of benauwd reageren.

Doe niet zo moeilijk

Maar waarom doen we eigenlijk zo moeilijk? Vooral dus omdat we in veel situaties vasthouden aan wat we geloven dat juist is. We denken altijd te reageren op de feiten die zich voordoen, maar worden misleid door onze gedachten daarover. Die gedachten kloppen niet altijd, maar toch menen we dat we gelijk hebben. We kunnen de strijd aangaan over de meest onbenullige zaken. We zien anderen soms als een bedreiging voor wat we willen bereiken en wat we belangrijk vinden. We overschatten het belang van onze problemen. En we geloven dat we meer invloed hebben op de omstandigheden dan werkelijk het geval is. Daarom kunnen we ons er ook moeilijk bij neerleggen als iets anders loopt dan we ons hadden voorgesteld. Als onze doelen leiden tot andere resultaten dan we voor ogen hadden, concluderen we dat we gefaald hebben.

Wat is er eigenlijk mis?

Kijk nog eens naar een ander plaatje:

Inmiddels ben je er wel aan gewend dat dingen anders zijn dan je denkt. Je ziet een mannetje. Maar je weet ook: er ontbreekt van alles. En misschien concludeer je ook dat de ledematen niet allemaal op de juiste plek zitten en in de juiste proportie. Het bijzondere is: we blijven de neiging hebben om het af te maken. Niet alleen in ons hoofd, maar ook in werkelijkheid. Print deze tekening maar eens uit en geef het dan aan een kind. Meteen zal dat een potloot of pen pakken om de tekening af te maken. We kunnen het gewoon niet accepteren dat iets on-af is. En als we iets anders zien, concluderen we dat het 'fout' is. Bij mijn uitgever is ooit een boek gedrukt waar doelbewust een aantal pagina's uit waren weggelaten. Dat leidde meteen tot boze mailtjes en retourzendingen. Als de personen in kwestie de tekst hadden gelezen, dan hadden ze gesnapt dat het zo hoorde. Nee, het leverde vooral frustratie op.

Morgen weer een dag

En omdat we in gehelen denken, willen we ook dingen afronden. Als ik tegen mijn kinderen roep dat ze kunnen eten, is het antwoord dat ze eerst hun potje in hun computerspelletje nog moeten afmaken. Levert dat wat op? Helemaal niets, maar we kunnen gewoon niet tegen losse eindjes. Die willen we namelijk... (ja hoor, mooi afgemaakt die zin!). We ergeren ons dood als we op de vrijmarkt een legpuzzel kopen en achteraf blijkt dat er een puzzelstukje ontbreekt. Ook al ruimen we de puzzel gelijk weer op als die klaar is. Oh, nee sorry hij was helemaal niet klaar! En dat kan hij nóóit meer worden. Er ontbreekt immers een stukje.

Ook op ons werk willen we per se afmaken waar we aan begonnen zin. Daar kunnen we soms lastig van loskomen. Even nog dit afmaken, even nog dat afmaken. En we raken in de stress als we in tijdnood raken. Besef dat niet alles altijd afgerond hoeft te worden. De tekening hierboven hoeft helemaal niet afgemaakt te worden. Het is gewoon een tekening van een incompleet mannetje. De puzzel heeft gewoon 499 stukjes en is daardoor ook niet helemaal rechthoekig. Maar hoe belangrijk is dat? Waarom is die puzzel daardoor minder leuk? Leg je hem nog in de kast of gooi je hem weg? Je maakt je er misschien druk om dat er een stukje ontbreekt terwijl je er ook trots op kunt zijn dat je er 499 aan elkaar hebt weten te leggen.

En je werk? Waarom moet dat per se vandaag af? Kun je niet halverwege stoppen? Besef dat je je niet in tweeën kunt splitsen. Je kunt ook niet meer in een bepaalde tijd doen, dan je kúnt doen. Leg je daar bij neer! Morgen is er weer een dag waarop je weer met gestaag enthousiasme aan de slag kunt. Doe niet zo moeilijk!

tekst: Frank van Marwijk
© Bodycom Lichaamscommunicatie