Koester hoge verwachtingen, zonder iets te verwachten

Soms lijkt het allemaal tegen te zitten. Je opdrachten blijven uit. Je planning loopt in de soep. Je ideeën pakken niet uit zoals verwacht. Je bedrijf presteert onder de norm. Je deadlines worden niet gehaald, de verkoopcijfers vallen tegen of de oogst mislukt. Je hebt je voorbereid op een optreden van je orkest, maar dat gaat opeens niet door. Kortom het zit soms allemaal niet mee. De teleurstelling is groot. Dit gaat ten koste van je vertrouwen, je motivatie en je humeur. Je raakt gefrustreerd, je zoekt naar een zondebok of zwelgt in zelfmedelijden. Maar wat lost het op? Meestal niets, want tegenslag is niet altijd te voorkomen en achteraf gepraat is achteraf gepraat. Maar, moet je het dan maar allemaal klakkeloos accepteren? Het is de kunst om te leren relativeren, zonder onverschillig te zijn en hoge verwachtingen te blijven koesteren, zonder iets te verwachten.

Omgaan met teleurstellingen

De cursus omgaan met teleurstellingen gaat wederom niet door
~ Herman Finkers

Iedereen kent het gevoel dat je hebt als er iets mislukt. Je wordt niet geselecteerd voor de baan van je dromen. Je sportprestatie is onder de maat. Je verjaardagstaart is helemaal in elkaar gezakt en de verre reis waar je naar toe leefde gaat niet door vanwege onverwachte gebeurtenissen. Teleurstelling is een veel voorkomende emotie. Zoals ik eerder schreef in mijn artikel: Vier manieren om teleurstelling te verwerken, gaat het daarbij steeds om een vorm van verdriet vanwege een tegenvallende verwachting. Kenmerkend bij teleurstelling is dus dat er iets waar je op had gerekend, niet gebeurt. Het gevoel dat mensen daarbij hebben, loopt sterk uiteen en dat heeft natuurlijk te maken met de mate waarin zij de tegenvaller ervaren. Sommige mensen ervaren een weeïg gevoel in hun buik, als iets niet uitpakt zoals verwacht. Maar als je wel eens liefdesverdriet hebt gehad, weet je ook dat je je enkele dagen flink ziek kunt voelen vanwege teleurstelling. En omdat teleurstelling zo'n rotgevoel is, doen we ons best om het te vermijden of om te leren ermee om te gaan.

Uw verwachtingen bijstellen?
Een van de adviezen die vaak gegeven worden als het gaat om teleurstelling, is het bijstellen van je verwachtingen. Als je weinig verwacht, dan valt het ook niet tegen als het anders uitpakt, is het idee. Stel dus niet van die hoge doelen, dan valt het uiteindelijk niet zo tegen als het mislukt. Dit wordt gezien als een vorm van relativeren. Maar is het wel zo verstandig om je verwachtingen bij te stellen? Ik denk zelf van niet. Omgaan met teleurstellingen is één van de onderwerpen die ik beschrijf in mijn nieuwe boek: Doe niet zo moeilijk, de kunst van het relativeren dat komende maand uitkomt. Relativeren houdt in dat je de betrekkelijkheid van tegenslagen en problemen leert inzien door ernaar te kijken vanuit een ander perspectief. Dat betekent echter niet per se dat je je verwachtingen moet bijstellen, maar eerder dat je je niet laat ontmoedigen door de resultaten.

Kortom: Het is goed om je hoge verwachtingen te behouden, maar uiteindelijk niet zoveel te verwachten.

Wat is het verschil?
Ik maak hier dus onderscheid tussen verwachtingen hebben en iets verwachten. Dat vraagt om enige uitleg. De verwachtingen die je hebt, zijn toekomstgericht. Het gaat om de doelen die je stelt, de wensen die je hebt, de plannen die je maakt, de uitkomst waar je naar streeft en de dromen die je koestert. Als je deze verwachtingen naar beneden bijstelt, vanwege de pijn die je mogelijk denkt te gaan voelen als het mislukt, dan word je voorzichtig en onzeker. Je gaat er dan bij voorbaat van uit dat je met minder genoegen moet nemen. En dat heeft een nadeel. Positieve verwachtingen motiveren ons. Als je genoegen neemt met minder, waarom zou je er dan nog je best voor doen? Als je denkt dat iets tóch niet gaat lukken, waar haal je dan het vertrouwen vandaan? En als je nergens op hoopt, waarom zou je dan überhaupt nog iets proberen? Maar de toekomst ligt niet vast en een positief vertrouwen motiveert. Het is dus beter om groot te dromen en voor het maximale te gaan.

Wat ik bedoel met iets verwachten, heeft meer te maken met de resultaten die je uiteindelijk behaalt. De uitslag kan anders zijn dan waar je naar streeft. Het effect kan anders zijn dan je beoogt. Dat kan best tegenvallen. Maar gedane zaken nemen geen keer. Je mag daar best teleurgesteld over zijn, maar je moet zich er niet door laten ontmoedigen en bij de pakken neer gaan zitten. Je kunt erop terugkijken en er iets van leren. En daarna kun je weer verder. En dat lukt makkelijker als je er rekening mee houdt dat het wel eens anders kan lopen dan je graag had gewild. Je koestert dus hoge verwachtingen, maar je verwacht uiteindelijk dat het alle kanten uit kan. Je laat je niet frustreren.

Uw verwachtingen achteraf bijstellen
In mijn boek geef ik het voorbeeld van een tiener die er op school naar streeft om een hoog cijfer te halen. Ze leert voor een 10, maar haalt een 7. Dit stelt haar teleur. Ze stelt haar verwachtingen bij en denkt. Ach, als ik maar een voldoende haal. De volgende keer leert ze minder hard en stopt eerder. Haar streven is immers niet meer om het hoogste cijfer te halen; ze neemt genoegen met een 6. Het resultaat is slechter. Toch voelt ze zich beter. Wat zitten we toch raar in elkaar. Zoals gezegd zou het beter zijn als het haar zou lukken om te blijven streven naar het hoogst mogelijke, maar niet gefrustreerd te raken als de resultaten anders uitpakken. Dat betekent: je verwachtingen achteraf bijstellen. Kan dat dan, je verwachtingen achteraf bijstellen?

Ja, en het is één van de manieren die we gewoonlijk hanteren om teleurstelling te verzachten. Je doet mee aan een tennistoernooi, maar valt niet in de prijzen. Achteraf zeg je tegen uzelf dat de kans om te winnen toch al niet zo groot was, vanwege de hoeveelheid talentvolle deelnemers. Achteraf is dat een geruststellende gedachte. Het neemt de frustratie wat weg. Als je dat echter vóóraf had bedacht, had je misschien minder fanatiek gespeeld. Mogelijk had je je niet eens ingeschreven. Terugkijken op een mislukking met de gedachte dat de kans op succes toch al niet zo groot was, wordt in de psychologie retroactief pessimisme genoemd. De pijn wordt er op dat moment misschien wat minder door, maar mogelijk heeft het een negatief effect op de toekomst. De volgende keer zijn er misschien weer veel talentvolle tegenspelers. Heb je er dan nog vertrouwen in dat het dan wel gaat lukken?

Met het volste vertrouwen
In plaats van retrospectief pessimisme ga ik liever uit van retrospectief realisme. In deze optiek ga je nieuwe uitdagingen met het volste vertrouwen aan. Je gelooft in een succesvolle toekomst, je durft te dromen en stelt uitdagende doelen voor uzelf. Als dat goed uitpakt is dat mooi. Je geniet er dan alleen maar van. Maar het kan natuurlijk ook zijn dat het tegenvalt. Je streefde naar een 10, maar je haalt een 7. Retrospectief zeg je dan tegen jezelf dat dat toch een voldoende is. Niet vooraf! Ook niet met een pessimistische waardeoordeel zoals: 'zie je nu wel, ik kan het dus niet...'

Tegelijkertijd hoef je de nieuwe situatie niet te ontkennen. Het heeft immers geen zin om te strijden tegen de werkelijkheid. Je kunt de geschiedenis niet veranderen. Je verwachting is niet uitgekomen. Je doel is niet gehaald. Dat is best jammer. Maar je hoeft zich er ook niet door te laten frustreren en ontmoedigen. Herstel wat er te herstellen valt, leer ervan voor de toekomst en stel weer nieuwe doelen met het volste vertrouwen. Verwacht dat het kan. Achteraf kun je misschien concluderen dat je doelen te hoog gegrepen waren, maar het gaat erom dat je dat dan niet meer zo erg vindt. Je hebt alleen een nieuw uitgangspunt. Tenslotte geef ik je nog enkele tips voor het geval je te maken hebt met een teleurstellende ervaring.

1. Klopt het wel?
Vraag uzelf af of je teleurstelling wel helemaal terecht is. Zijn de plannen totaal mislukt? Is het doel écht niet behaald. Is het werkelijk zo dat je helemaal niets bereikt hebt? Heb je totaal niets geleerd? Misschien bent je toch verder gekomen dan je dacht. Vaak is het zo dat de hoge verwachtingen die we vooraf hadden toch effect hebben op hoe we het resultaat ervaren. Het zijn immers de doelen of verwachtingen waar we het eindresultaat mee vergelijken. Dat kan frustreren. Laat dat los! Vergelijk het liever met de beginsituatie. Je zult dan waarschijnlijk ontdekken dat er veel veranderd is in positieve zin. Dat kan ook betekenen dat je iets geleerd hebt, elkaar beter hebt leren kennen of duidelijkheid hebt gekregen over de belemmerende obstakels die je bent tegengekomen.

2. Heb je er invloed op?
Er kunnen tegenslagen plaatsvinden die buiten je invloedsfeer liggen. De verwachtingen die je had zijn niet uitgekomen, maar daar kon je helemaal niets aan doen. Dat kan nog steeds teleurstellend zijn, maar je hoeft uzelf in ieder geval niets te verwijten. Als je geen invloed kunt hebben op de uitkomst, kun je die maar beter accepteren. Dat betekent overigens niet dat je het er altijd mee eens moet zijn, er blij mee moet zijn of niets meer hoeft te ondernemen. Het gaat alleen om het accepteren dat je de werkelijkheid niet kunt veranderen. Stel niet te hoge verwachtingen over dingen waar je toch geen controle over hebt. Dat alleen al kan een hoop rust geven.

3. Wie is er verantwoordelijk?
Als er iets mis gaat, gaat de discussie vaak over de oorzaak daarvan en over de verantwoordelijkheid. Collega's gaan soms een heftige strijd aan over het gelijk. We doen moeilijk over wat er is gebeurd en wie er precies wat heeft gedaan of nagelaten. Als dat in een opbouwende sfeer gebeurt, is dat prima. Tenslotte kunnen we veel leren om fouten in de toekomst te voorkomen. Maar als het alleen gaat om het zoeken naar een schuldige om de frustratie te verminderen, laat dat dan liever. Dat vergroot de irritatie alleen maar. Juist het gezamenlijk delen van de teleurstelling, zonder verwijtende vingers, maakt het dragelijker.

4. Wat zijn je verwachtingen en wat verwacht je?
Heb hoge verwachtingen, maar verwacht niets. Dit lijkt een herhaling van hetgeen ik eerder beschreef, maar nu gaat het om je verwachtingen over anderen. Hoge verwachtingen naar je medewerkers hebben, betekent dat je vertrouwen hebt in hun kunnen en dat uitdraagt. Je geeft hen verantwoordelijkheden en laat merken dat je in hen gelooft. Dat kan best anders uitpakken. Veroordeel dat dan niet gelijk, maar richt je met vertrouwen op de toekomst. Gebruik je teleurstelling in ieder geval niet als machtsmiddel. Dat werkt averechts. Een uiting van teleurstelling heeft meer impact dan een uiting van boosheid. Denk maar aan de vader die tegen zijn kind zegt: 'Je hebt me diep teleurgesteld!' Dit klinkt eerder als een motie van wantrouwen over iets waar iemand achteraf helemaal niets meer aan kan veranderen. Blijf toekomstgericht, ook als er iets niet helemaal goed gaat. Laat blijken dat je hoge verwachtingen hebt, maar verwacht (vanbinnen) niets.

Dit artikel van Frank van Marwijk verscheen eerder op Managersonline.nl

tekst: Frank van Marwijk
© Bodycom Lichaamscommunicatie